De rechtvaardigen roept ongelooflijk veel reacties op en aanvullingen die interessant zijn voor de geschiedschrijving. Zoals deze brief van de documentairemaker Diego Pos, zoon van de schrijver, dichter, publicist en rechtsgeleerde Hugo Pos, telg uit een Surinaams-Joodse familie:
Geachte heer Brokken,
Met veel interesse heb ik uw boek De rechtvaardigen gelezen. Niet zozeer omdat de strekking ervan nieuw voor me was, maar juist omdat dat niet het geval was. U noemt op een gegeven moment een brief van Nathan Gurtwirth aan mijn vader Hugo Pos, in het kader van een artikel voor Vrij Nederland. Dat artikel is volgens mij uiteindelijk nooit verschenen. De betrokkenheid van mijn vader bij dit thema is interessanter dan puur journalistiek.
In de meidagen van 1940 probeerde hij met een bootje het Kanaal over te steken naar Engeland. Dit niet in de eerste plaats als jood, maar meer nog als Leids student, lid van Minerva, om zich te melden als soldaat. Die poging mislukte. Vervolgens is hij in Delfzijl aangemonsterd op een koopvaardijschip. In Helsinki is hij gedrost, heeft van de Russische consul een transitvisum voor Rusland gekocht (ondanks het feit dat Nederland de communistische regering niet had erkend) en is met de trans Siberische spoorlijn naar Vladivostok gereisd en heeft daar per schip de overtocht naar Japan gemaakt. Tot zijn grote verbazing zat dat schip vol orthodoxe joden. Hij is uiteindelijk in Australië bij de prinses Irene brigade terecht gekomen.
Vele jaren heeft hij zich afgevraagd wat die joden toch op die boot naar Japan deden. Uiteindelijk is hij daarachter gekomen door het boek The Fuga Plan – The untold Story of the Japanese and the Jews during World War II – Marvin Tokayer & Mary Swartz. Daardoor kwam hij achter de rol van Nathan Gutwirth. In 1995 heb ik samen met mijn vader een bezoek gebracht aan Gutwirth in Antwerpen. Voor mijn vader waarschijnlijk als bron voor het bedoelde artikel, voor mij als filmmaker als research voor een eventuele film. Die film is er nooit gekomen.
Over mijn vaders reis naar Japan staat meer in het boek Oost en West en Nederland van Jos de Roo (In de Knipscheer) en in zijn autobiografie In Triplo (In de Knipscheer). Van de ontsnappingsroute van Zwartendijk en Sugihara was hij niet op de hoogte. Na de capitulatie keerde mijn vader terug naar Japan, nu in de rol van aanklager bij de Minor War Crimes.
Jaren later kwam ik op de een of andere manier over dit onderwerp aan de praat met een oude schoolvriend. Die beweerde dat zijn oom ook een belangrijke rol had gespeeld in dit verhaal. De naam van de oom kon ik echter niet terugvinden in mijn documentatie. In uw boek wordt hij echter uitgebreid genoemd: De Voogd.
